Holland met Utrecht verbonden: de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Zilveren Schaats

Isabel Casteels

**Afb. 1** Overzichtskaart met de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (www.landschapinnederland.nl)

Als ik naar buiten kijk vanuit mijn huidige woning, zie ik een idyllisch en onstedelijk stukje water en groen. De Zilveren Schaats, zoals het terrein heet, is een mini-natuurgebied midden in de stad Utrecht.

Dit stukje natuur blijkt verbonden te zijn met de geschiedenis van Holland. Sinds het einde van de zestiende eeuw werden in Holland inundaties succesvol ingezet als verdedigingstactiek. Na het Rampjaar 1672, toen de Republiek werd binnengevallen door Engelse, Duitse, en Franse troepen, kreeg de Hollandse Waterlinie een meer permanent karakter, ter bescherming van het gewest Holland. Zonder Utrecht, want deze strategische stad was toen al ingenomen door de Fransen. Om ook Utrecht binnen de linie te betrekken, werd tussen 1815 en 1870 de Nieuwe Hollandse Waterlinie aangelegd. Niet alleen was Utrecht nu beter verdedigbaar, ook waren de Hollandse steden beter beschermd tegen moderne wapens, doordat hun afstand tot de linie vergroot werd.

**Afb. 2** Kaart van het gedeelte van de Nieuwe Hollandse Waterlinie tussen de Zuiderzee en de Lek met weergave van de inundatiegebieden en de verdedigingswerken, ca. 1875. Het Utrechts Archief, catalogusnummer 2093-1.

Bij de afgravingen voor de wallen voor een gedekte weg tussen de forten De Bilt en Vossegat, in Utrecht Oost, ontstond een meertje. In de winter bleek dit meertje te veranderen in een uitstekende schaatsbaan. Daarom richtte een aantal officieren hier in 1879 De Zilveren Schaats op, een schaatsvereniging voor de elite van Utrecht. In de twintigste eeuw werd het meertje verbonden met de Biltsche Grift en de Utrechtse Minstroom. De nieuwe watergang werd vernoemd naar de oude ijsclub. Omdat het terrein altijd voor publiek afgesloten is geweest, heeft de natuur zich ongehinderd kunnen ontwikkelen. Tegenwoordig is het natuurgebied een thuis voor zeldzame en bedreigde planten en vogels, een kudde Maasduinschapen en een aantal bijenvolkeren.

Zo vormt de geschiedenis van de Zilveren Schaats als het ware een afspiegeling door de jaren heen van wat de Utrechtse stadsbewoners belangrijk vonden: van verdedigingswerken, naar vrijetijdsvereniging, tot natuurbehoud.

**Afb. 3** Anoniem, ‘Afbeelding van schaatsers op de ijsbanen van de Utrechtse IJsclub De Zilveren Schaats te Utrecht’, ca. 1900-1910. Het Utrechts Archief, catalogusnummer 300544.

Meer weten?

Bas Nugteren, De Zilveren Schaats. Een water, een wijk, een vereniging in Utrecht-Oost, 1879-1943, Historische Reeks Utrecht 34 (Matrijs 2005).