Categorie: Geen categorie

Henk Looijesteijn

‘Gado sa blesse da woma’, ‘God zegene die vrouw’. Zo sprak de Surinaamse Joanna (1758-1782) op 3 augustus 1776, toen ze hoorde dat ze eigendom zou worden van de eigenares van de plantage Alkmaar, Elisabeth Godefroy (1715-1796). Het was een tussenoplossing: haar Schotse vriend, officier John Gabriel Stedman (1744-1797), had geen geld om én haar én hun zoontje vrij te kopen. Joanna wilde dat hij eerst hun kind vrijmaakte – zij kwam dan later wel. Met Stedman mee naar de Republiek wilde ze niet – als kleindochter van een slaafgemaakte vrouw uit West-Afrika en dochter van een slaafgemaakte vrouw en een Europese plantagebestuurder was ze geworteld in Paramaribo.

Nu was Joanna geen plantageslavin, die het meestal een stuk zwaarder hadden, zeker op suikerplantages. Op Alkmaar, aan de benedenloop van de Commewijne en een van de grootste plantages van de kolonie, heerste echter een tamelijk mild regime. De vijfhonderd slaafgemaakten die er koffie en cacao verbouwden zouden door Elisabeth Godefroy, die zelf Alkmaar beheerde, zijn behandeld ‘alsof het haar kinderen waren’. De getuigenissen van haar menselijke behandeling van slaafgemaakten komen van Europeanen, maar de Sranantongo naam van Alkmaar is nog altijd Goedoefrow, ‘Goede Vrouw’, een naam die op haar teruggaat.

Elisabeth Godefroy, geboren Danforth, was in het bezit van Alkmaar gekomen door haar huwelijk, wat vaker voorkwam in koloniale samenlevingen. Ze had het geërfd van haar man Charles Godefroy (1704-1773), die het op zijn beurt had van zijn vrouw Catharina de L’Isle († 1757), die Alkmaar weer had geërfd van haar eerdere man Jacob Hengeveldt (1696-1746). Hengeveldt was de eerste eigenaar van de in 1745 uitgegeven plantage. Hij was geboren in de Noord-Hollandse kaasstad en beproefde zoals zovelen zijn geluk in de koloniën. In 1717 werd hij door de Sociëteit van Suriname benoemd tot landmeter. Hij maakte verscheidene kaarten in de kolonie, maar nam al in 1722 ontslag om een plantage te gaan leiden.

Hengeveldt was bepaald geen Elisabeth Godefroy. In 1730 leidde hij als burgerkapitein een tocht naar Saramacca, om daar op weggelopen slaafgemaakten te jagen. Iedereen mocht dat op eigen kosten doen en kreeg dan een beloning per dode of levende slaafgemaakte. Hengeveldt kwam terug met elf afgehakte hoofden en 26 gevangenen. Daarvan werden er nog eens elf omgebracht. Feitelijk joeg hij dus op mensen voor geld.

Zijn plantage noemde hij naar zijn geboortestad. Alkmaar is nu een plattelandsgemeente in Suriname, op drie kwartier rijden van Paramaribo. Het telt ruim 5600 inwoners, waarvan het merendeel Hindoestaans en Javaans. Surinamers in het Hollandse Alkmaar hebben in 1999 een stichting opgericht, Alkmaar voor Alkmaar, die zich richt op het steunen van onderwijsprojecten in het Surinaamse dorp. Zo is de band tussen de beide Alkmaars tegenwoordig meer in de geest van Elisabeth Godefroy dan in die van Jacob Hengeveldt.

Naar aanleiding van de landelijke Rampjaarherdenking – in 2022 exact 350 jaar geleden – zijn diverse boeken verschenen over deze roerige periode, waaronder veel regionale studies. Eén van deze werken is Een Ramp voor de Vechtstreek van Daan Wolfert. Tijdens zijn zoektocht kwam de auteur erachter dat er geen overzichtswerk over de Vechtstreek tijdens het Rampjaar bestond, terwijl deze streek in de periode 1672-1673 frontgebied was. De Oude Hollandse Waterlinie liep er dwars doorheen en zette hele landbouwgebieden onder water. Maar is Wolfert erin geslaagd een overzichtsbeeld te schetsen? Redacteur Merle Lammers zocht het uit en vertelt hierover in de nieuwste recensie.

Iedereen heeft wel eens gehoord Jacoba van Beieren, maar weinig mensen kennen haar moeder Margaretha van Bourgondië. In deze lacune is onlangs voorzien. Corien Glaudemans heeft voor Holland de biografie over deze Bourgondische gravin gelezen. Ze concludeert dat auteur Margreet Brandsma duidelijk aantoont dat Jacoba’s moeder veel meer was dan een voetnoot in de geschiedenis. Lees de volledige recensie hier.

Een historische canon kan een effectief middel zijn om grip te krijgen op de onoverzichtelijke brei die het verleden is. Toch is het geen onomstreden genre. Elke canon is immers een soort machtsgreep ten aanzien van de geschiedenis. Vanzelfsprekend ontbreken er talloze ontbrekende vensters, waarover historici, liefhebbers en activisten zich niet zelden stevig opwinden. De Canon van de Hoeksche Waard, die eind 2021 door Museum Hoeksche Waard werd uitgebracht, is een geslaagde, maar ook uitzonderlijke variant op het thema. Laura van Hasselt dompelde zich onder in de vijftig vensters die door maar liefst 26 auteurs tot stand zijn gekomen. Lees haar review hier.

Op 20 augustus 2022 is het precies 350 jaar geleden dat Johan en Cornelis de Witt op een verschrikkelijke manier om het leven werden gebracht. Op die dag verschijnt een speciale editie van Holland Historisch Tijdschrift, volledig gewijd aan de gebeurtenissen in het Rampjaar 1672. Ter gelegenheid hiervan organiseren wij een symposium in samenwerking met de Vrienden van De Witt en het Haags Historisch Museum, waar de tentoonstelling Rampjaar te zien is.

Wij nodigen u van harte uit hierbij aanwezig te zijn. Aan deelname van het symposium zijn geen kosten verbonden, met uitzondering van de entree van het museum die bij binnenkomst voldaan moet worden. Met een museumkaart is toegang tot het museum gratis. Klik hier voor het bestellen van uw gratis ticket. Een vrijwillige bijdrage in de kosten waarderen wij zeer en kunt u op 20 augustus ter plaatse overmaken met een tikkie of contant achterlaten.

In het nieuwste nummer lees je alles over hoe de Caraïben het economische, maatschappelijke en culturele landschap in Holland hebben beïnvloed. Zo bespreken Gabriëlle La Croix en Matthias Lukkes het leven van de rijke commandeur van St. Eustatius in de 18^e eeuw, neemt Jan Bant u mee in het verhaal van Hermina en Otto Huiswoud en vertelt Esther Schreuder het verhaal van Sideron, een Curaçaose jongen die in 1763 als ‘cadeautje’ in Den Haag terecht wam. Daarnaast zijn er bijdragen over de migratiegeschiedenis van de gamelan (Emily Hansell Clark), de Kachu als communicatiemiddel en muziekinstrument (Dyonna Benett), slavernij en Hollandocentrisme (Alex van Stipriaan) en Alkmaar in Suriname (Henk Looijesteijn). Reserveer Caraïbisch Holland nu direct in onze webwinkel!