Zomer in Holland | Novaja Gollandiya

door Henk Looijesteijn

Wie het oog laat dwalen over een plattegrond van de binnenstad van Sint-Petersburg kan het niet missen: een merkwaardig driehoekig verkaveld stukje stad, aan alle kanten omringd en doorsneden door wateren en slechts door twee bruggen verbonden met de stad. De naam van dit stukje van de tsarenstad spreekt tot de verbeelding: Novaya Gollandiya, oftewel Nieuw Holland. De naam gaat direct terug tot de tijd van de stadsstichter, tsaar Peter de Grote (1672-1725), in zijn eigen tijd hier te lande ook wel bekend als scheepstimmerman Pieter Michaelof, oftewel ‘Pieterbaas’, zoals zijn collega’s hem mochten noemen.

Eén uitleg van de naam ‘Nieuw Holland’ is dat Peter zijn nieuw aangelegde scheepswerf – er stond zelfs een paleisje bij zodat de tsaar persoonlijk toezicht kon houden – als eerbetoon noemde naar dat deel van de wereld waar hij zelf het scheepstimmervak had geleerd. Een andere, veel nuchterder uitleg luidt dat de nieuwe Peterburgse scheepswerf dusdanig bevolkt werd door Hollandse vaklieden, door Peter met het vooruitzicht op grif geld naar de nieuwe hoofdstad gelokt, dat dit stadsdeel als bijnaam ‘Nieuw Holland’ kreeg. De naam beklijfde, al vertrokken de Hollanders uiteindelijk weer nadat de Russen het handwerk zelf hadden geleerd.

Wie Nieuw Holland vandaag de dag bezoekt, ziet behalve de naam weinig wat aan Holland doet denken, of het moet het nadrukkelijk maritieme erfgoed op het stadseiland zijn. In de 18de eeuw verrezen er  pakhuizen, voorzien van een robuuste classicistische waterpoort door een Franse bouwmeester, ten behoeve van de opslag en aanvoer van hout ten behoeve van de scheepsbouw. De gebouwen die er staan zijn niet zo luisterrijk als andere Petersburgse gebouwen, maar daarom niet minder fraaie voorbeelden van vroegmoderne utilitaire bouwkunst. Dat ze van baksteen zijn, is op het eerste gezicht niet bijzonder, maar ook baksteenbouw werd in Rusland geïntroduceerd door Nederlanders en was nieuw voor de Russen van die tijd.

 

In de drie eeuwen van zijn bestaan is Nieuw Holland grotendeels in handen geweest van de Russische zeestrijdkrachten, die er naast de gezichtsbepalende pakhuizen meer gebouwen neerzetten, zoals een cirkelvormige gevangenis voor overtreders van de krijgstucht. Het complex werd echter in de tweede helft van de 20ste eeuw verlaten. Tientallen jaren stond het leeg en was het in verval. Niet dat het opviel, want dat gold voor een groot deel van Sint-Petersburg in de nadagen van de Sovjetunie.

Het tij voor Nieuw Holland keerde in de 21ste eeuw. Het eiland werd bestemd tot cultureel centrum, en is duidelijk met heel veel geld opgeknapt. De pakhuizen worden op dit ogenblik nog gerestaureerd, de voormalige gevangenis komt dit jaar gereed. Rond het voormalige scheepsdok ligt een brandschoon gehouden parkje met overal zitjes, een podium voor optredens in de open lucht, een speeltuin met een fregatvorming klimtoestel en verkooppunten van verfrissingen en versnaperingen. Boven het geheel zijn veelkleurige banieren gespannen die dansen in de wind als de ‘staart van de vuurvogel’, zoals de installatie heet. Op de dag van bezoek was het een grauwe noordse dag, maar even goed liepen er veel Russen met hun kinderen rond. Op een zonnige dag zal het ongetwijfeld veel drukker zijn, want Petersburgers zijn dol op hun parken als de zon schijnt.

Alle opschriften zijn keurig tweetalig, bepaald geen vanzelfsprekendheid in Rusland, maar of Nieuw Holland in de toekomst veel Nederlandse toeristen zal trekken is de vraag. Daarvoor ligt het toch iets te ver uit het hart van de stad, waar zoveel andere mooie dingen te bewonderen zijn, en erg Nederlands is het allemaal niet. Voor liefhebbers van maritiem erfgoed is deze Russische herinnering aan vroegmoderne Hollandse glorie echter zeker een bezoekje waard.