Leiden Lammenschans - Holland Historisch Tijdschrift

Isabel Casteels

Iedereen kent het Leidse treinstation Lammenschans, maar waar komt deze naam vandaan?

Schans Lammen speelde een belangrijke rol tijdens het Beleg van Leiden (1573-1574). De schans werd op 14 oktober 1573 ten zuiden van de stad aangelegd door de Leidenaren als verdediging tegen de Spaanse troepen. Op 30 oktober zette generaal Francisco de Valdez het beleg in. Hij sloot de stad af van bevoorradingen door de buitenwereld om zo de stad tot overgave te dwingen. Maandenlang hield de belegering aan. Uiteindelijk besloten de Staten van Holland om, als laatste redmiddel, de dijken door te steken en een groot deel van Holland onder water te zetten.

**Afb. 1** Joost Janszoon Bilhamer bracht ten tijde van het beleg als ingenieur in dienst van het regeringsleger de verdedigingswerken rondom Leiden in kaart. Kopie door T. Reets, 1717. Collectie Erfgoed Leiden en Omstreken).

Het was bij schans Lammen waar Cornelis Joppenszoon vervolgens in de vroege ochtend van 3 oktober 1574 een pot hutspot zou hebben aangetroffen, achtergelaten door Spaanse soldaten. Zo zou hij als eerste te weten zijn gekomen dat de Spanjaarden vertrokken waren, waarmee het Leidens Ontzet werd ingeluid. Later die dag zouden de geuzen de uitgehongerde Leidenaren hebben voorzien van haring en wittebrood. De honger, hutspot en haring kwamen al snel centraal te staan in de herinnering aan het Leidens Ontzet. Nog steeds vormen ze een vast onderdeel van de jaarlijkse viering.

**Afb. 2** De uitgehongerde Leidenaren vallen na het Ontzet aan op haring en wittebrood. Schilderij door Otto van Veen, ca. 1574 – 1629. Collectie Rijksmuseum Amsterdam).

Station Lammenschans is sinds 1961 in gebruik. In datzelfde jaar werd naast het station ook het standbeeld van Joppenszoon onthuld, vervaardigd door beeldhouwer Oswald Merkelbach. De precieze locatie van de schans was tot voor kort trouwens onbekend. Om die reden werd in 2017 een fondsenwerving opgezet door inwoners van Leiden. In 2020 troffen archeologen resten van de schans aan onder de huidige Europaweg. Bij de opgravingen kwamen nog andere vondsten naar boven, zoals aardewerk, een drinkglas, een visloodje en… een tinnen lepel. Zou die gebruikt zijn om de hutspot mee te eten?