Recensie Irene Jacobs en Joost Schokkenbroek (red.), Nederland-Engeland

Irene Jacobs en Joost Schokkenbroek (red.), Nederland-Engeland. Reflecties over zee Jaarboek 2011 Maritieme Musea Nederland Walburg Pers, Zutphen, 2011, 128 p., geïll., ISBN 9789057307737, prijs €24,95

door David Onnekink, Universiteit Utrecht

Rond 1700 kwam er in de Europese diplomatieke taal een nieuwe term op: de Zeemogendheden. Britse diplomaten in het buitenland merkten op dat deze term vaak gebruikt werd door continentale machten om Engeland en de Republiek aan te duiden. Het was evident dat zij gezamenlijke belangen hadden die voornamelijk handel en zeevaart betroffen. Het is opmerkelijk dat de nadruk gelegd werd op datgene wat de twee naties verbond, niet aan wat hen scheidde. Immers, diezelfde zeevaart en handel hadden in het derde kwart van de 17de eeuw juist geleid tot felle commerciële zeeoorlogen. Maar het een sloot het ander niet uit: de verhouding tussen de twee maritieme mogendheden was juist paradoxaal en complex. Ook tijdens de Engelse Zeeoorlogen bleef er wederzijds respect en sympathie, en ook na de oorlogen waren de verhoudingen vaak zeer gespannen.

Het is precies deze complexiteit die Geert Janssen in kaart brengt in de introductie van Nederland-Engeland. Reflecties over zee, het jaarboek 2011 van de Maritieme Musea Nederland. In navolging van historici als Lisa Jardine benadrukt hij dat de rijke geschiedenis van Engels-Nederlandse verhoudingen te lang gedomineerd is door simpele sjablonen van samenwerking of conflict. De werkelijkheid, zo meent Janssen, was er een van voortdurende interactie op politiek, economisch, cultureel en religieus gebied. De redacteuren, Irene Jacobs (Maritiem Museum Rotterdam) en Joost Schokkenbroek (Scheepvaartmuseum Amsterdam) zijn er in geslaagd deze fascinerende relatie te presenteren in een zeer gevarieerd jaarboek.

De bundel is uitzonderlijk fraai geïllustreerd. Op bijna elke pagina is een (kleuren-)illustratie te vinden, uiteenlopend van schilderijen van 17de-eeuwse zeegevechten door Van de Velde tot vroeg 20ste-eeuwse affiches van rederijen die op Engeland voeren en foto’s van bibliotheekinterieurs van luxe oceaanstomers. De bundel laat zich gemakkelijk doorbladeren en biedt een schat aan visuele informatie. De redacteuren verdienen een compliment voor de beeldredactie.

Het jaarboek biedt als geheel een fascinerend panoramisch overzicht van Engels-Nederlandse verhoudingen door de eeuwen heen waarbij uiteraard het thema zeevaart centraal staat

De samenstelling van de artikelen had echter wel wat selectiever mogen zijn. Sommige stukken zijn uitstekend opgebouwd en interessant, zoals de mooie bijdrage over de affiches van rederijen of het artikel over bibliotheken op luxeschepen, andere zijn wat oppervlakkig (bijvoorbeeld het artikel over de Armada) of vooral een losse flodder (bijvoorbeeld het artikel over aardewerk). Dat is jammer en onnodig, omdat het jaarboek voldoende materiaal bevat om ervoor te kiezen magere stukken weg te laten. Niettemin biedt het jaarboek als geheel een fascinerend panoramisch overzicht van Engels-Nederlandse verhoudingen door de eeuwen heen en op verschillende terreinen, waarbij uiteraard het thema zeevaart centraal staat.

Het jaarboek laat een duidelijke clustering van thema’s zien; het was misschien handig geweest als de redacteuren die thema’s wat beter gegroepeerd hadden. Het thema oorlog komt er wat bekaaid af (Joost Schokkenbroek over de Armada). Meer aandacht is er voor visserij (Jeroen ter Brugge over Engelse en Nederlandse visserij en Joost Schokkenbroek over walvisvangst) en pleziervaart (Irene Jacobs over reclame van rederijen, Elisabeth Spits over jachten en Ron Brand over bibliotheken op passagiersschepen). Culturele banden spelen door deze artikelen heen, maar staan meer centaal in de artikelen over geografie (Diederik Wildeman over reisverhalen en Sjoerd de Meer over atlassen) en kunst (Remmelt Daalder en Cecile Bosman over zeeschilders en Sjoerd de meer over aardewerk). Terecht wordt er ook aandacht besteed aan technische innovatie (Wouter Heijveld over stoommachines en Henk Dessens over motoren). De meeste artikelen houden zich aan de opdracht om culturele en wetenschappelijke kruisbestuiving centraal te stellen. Daardoor heeft het jaarboek meer focus dan op basis van de lange lijst artikelen lijkt.

De bundel laat zich gemakkelijk doorbladeren en biedt een schat aan visuele informatie

Nederland-Engeland. Reflecties over zee is een mooie bundeling artikelen geworden die voor een breed geïnteresseerd publiek de moeite waard is om in te grasduinen. Voor wie geen zin heeft het jaarboek te lezen is het visuele spektakel reden genoeg de bundel ter hand te nemen.

Het signalement van dit boek is verschenen in Holland Historisch Tijdschrift (2013-1)

Verwijzing: Holland Historisch Tijdschrift, David Onnekink, 24 april 2013.