Amsterdam in aquarel en pastel 1860-1925

Wouter Linmans, redacteur Holland. Historisch Tijdschrift

Het is juni 2021 en na lange tijd kunnen musea, archieven en andere culturele instellingen hun deuren weer openen voor het publiek, zo ook het Stadsarchief Amsterdam. Tot en met 11 juli werd daar werk van George Hendrik Breitner, Isaac Israels en tijdgenoten tentoongesteld in de expositie ‘Amsterdam in aquarel en pastel, 1860-1925’. Ik kon me dankzij de gelijknamige uitgave, samengesteld door J.F. Heijbroek, de afgelopen weken al vanuit het comfort van de leunstoel vertrouwd maken met de kunstwerken.

Kleurrijk stadsleven

De hier verzamelde aquarel- en pasteltekeningen geven een mooi beeld van de grote bedrijvigheid in de hoofdstad in deze periode, waaronder de geweldige drukte in de Kalverstraat, de fabrieken en bouwplaatsen, de ommelanden en de grachten in de binnenstad, de permanente bewoners en incidentele bezoekers van Artis.

Precies die thema’s en taferelen maakten de hoofdstad rond 1900 aantrekkelijk voor bekende kunstenaars onder wie Breitner, Israels, Leo Gestel, Piet Mondriaan en Willem Witsen. Zodoende getuigt het boek niet alleen van de uiteenlopende facetten van het hoofdstedelijk leven, maar ook van de persoonlijke fascinaties van de kunstenaars en de verschillende technieken waarmee zij hun werk vormgaven. De vlugge, grove krijtstrepen waarmee Israels en Breitner nietsvermoedende Amsterdammers op het papier zetten, steken fel af tegen de zeer gedetailleerde tekeningen die Willem Hekking jr. in 1864 maakte van het zojuist voltooide Paleis voor Volksvlijt (dat in de nacht van
18 april 1929 helaas verloren zou gaan in een grote brand – gelukkig hebben we de tekeningen nog).

Samen geven de kunstwerken een rijk en levendig beeld van de tijd; vaak van heel alledaagse taferelen, soms ook van meer uitzonderlijke gebeurtenissen, zoals het inwijdingsconcert in de Grote Zaal van het Concertgebouw op 11 april 1888. Het gebouw lag toen nog midden in een veenweidegebied, buiten de stadsgrenzen. Twee aquarellen van Nicolaas van der Waay tonen de muzikanten tijdens de pauze (de heren in rokkostuum, de vrouwelijke koorleden in flonkerende witte jurken), en de al even keurig geklede heren en dames die toekijken vanaf het balkon.

Tekst en uitleg

De drukkwaliteit van de afbeeldingen is uitstekend, hoewel ik persoonlijk geen liefhebber ben van afbeeldingen die over twee pagina’s worden gedrukt (waardoor een deel van de afbeelding onvermijdelijk in de naad tussen de pagina’s verdwijnt). De inleiding van het boek bestaat uit een reeks min of meer losstaande notities over het werken met aquarel en pastel, kunstenaars en kunsthandelaars, en Amsterdamse winkels in schilder- en tekenbehoeften. Daarna gaat alle aandacht uit naar de kunstwerken die in thematische hoofdstukken zijn onderverdeeld. Vooral interessant zijn de begeleidende teksten bij de kunstwerken, waarin Heijbroek afwisselend uitleg geeft over de kunstenaar, de locatie of de bredere context van de afbeeldingen. Met dank aan die teksten krijgen de stadsgezichten en momentenopnamen meer diepgang, en komen zij voor de toeschouwer tot leven.

J.F. Heijbroek, Amsterdam in aquarel en pastel 1860-1925; Bussum: Thoth, 2021, 176 pp., geïllustreerd, ISBN: 978 90 6868 824 5. Prijs: €32,50