De winnaar van de Holland Scriptieprijs 2016 is Lauren Heida (Universiteit van Amsterdam) met haar scriptie Ordelijk, rechtvaardig en eenvoudig. De gemeente Amsterdam en de huisvesting van oorlogsslachtoffers 1945-1946.

Lauren Heida doet in haar scriptie onderzoek naar de wijze waarop de gemeente Amsterdam in het jaar direct na de bevrijding poogde teruggekeerde oorlogsslachtoffers een passend onderdak te bezorgen en de problemen die de gemeente daarbij op haar pad vond. Haar onderzoek sluit nadrukkelijk aan op de historiografie over de terugkeer van oorlogsslachtoffers, waarin vaak de nadruk ligt op de kille ontvangst die veel mensen ten deel zou zijn gevallen van de zijde van de (plaatselijke) overheid. Heida stelt dat deze nadruk vaak voortkomt uit de soort bronnen – veelal persoonlijke getuigenissen – en wil dit narratief van een kille ontvangst nader beschouwen door middel van onderzoek in de archieven van de Amsterdamse gemeente.

Heida laat in haar scriptie zien hoe de gemeente er binnen een jaar in slaagde om nagenoeg alle oorlogsslachtoffers permanente huisvesting te bieden. De schaarste aan woningen, de urgente situatie en het ad hoc gemeentebeleid, waar men vaak gedwongen was om de wensen van de oorlogsslachtoffers af te wegen tegen het probleem van een buitengewoon overspannen woningmarkt, leidde tot een veelbewogen jaar met veel gedwongen interactie tussen gemeenteambtenaren en oorlogsslachtoffers. Dat liep niet altijd goed door teleurgestelde verwachtingen maar ook doordat de gemeente Amsterdam zich voor het eerst intensief met huisvesting bemoeide en daarbij nog wel eens ad hoc moest beslissingen nemen en moest improviseren. Daarbij moesten mensen nog wel eens worden teleurgesteld, en die hadden daar niet altijd begrip voor. Soms werden de ambtenaren – tot hun eigen consternatie, zo laat Heida zien – beticht van antisemitisme of corruptie. Laurens onderzoek nuanceert het beeld van de kille ontvangst door aan de hand van de gemeentelijke archieven te laten zien hoe de gemeente bij de huisvesting van oorlogsslachtoffers te werk ging. Binnen een jaar waren de meeste teruggekeerde oorlogsslachtoffers voorzien van nieuwe woonruimte, en had de Amsterdamse gemeente in snel tempo ervaring opgedaan met huisvesting, hetgeen van pas kwam in de opkomende verzorgingsstaat.

Heida’s scriptie leest prettig en is goed geschreven. Het is een mooi afgerond en duidelijk samenhangend verhaal geworden, met een heldere vraagstelling en inkadering in een historiografisch debat, en waarvoor een indrukwekkende hoeveelheid archiefonderzoek is verricht. Zij heeft bovendien een duidelijk nieuwe historiografische bijdrage geleverd. Het onderwerp van haar scriptie is niet zonder prangende actualiteitswaarde gezien de problematiek rondom de opvang van oorlogsslachtoffers vandaag de dag. De jury was minder overtuigd van de verwijzing naar Webers ideaaltypische bureaucratie, en ook vond ze het jammer dat er geen poging is gedaan om de Amsterdamse met de Rotterdamse situatie – waar wel naar wordt verwezen – te vergelijken, maar dat neemt niet weg dat Heida’s scriptie een indrukwekkend resultaat is van nauwgezet archiefonderzoek in combinatie met een historiografisch brisant onderwerp.