Elk jaar is de redactie van Holland. Historisch Tijdschrift blij verrast door de hoeveelheid inzendingen van scripties van studenten die meedingen naar de felbegeerde Holland Scriptieprijs. Dit jaar werden er meer dan twintig scripties ingezonden. De kwaliteit van de bachelor- én masterscripties was ook nu weer zeer hoog. Na lang beraad kon de jury twee scripties als winnaars beoordelen. De beste masterscriptie, met de titel Pen, papier en polderdorpen. Een onderzoek naar de mate, rol en functie van geletterdheid op het platteland van het Rijnmondgebied,1695-1769 werd geschreven door Pascal Konings (Universiteit van Amsterdam). Dit jaar ontvangt Valerie Krisman (Universiteit van Amsterdam) de aanmoedigingsprijs voor beste bachelorscriptie, met de titel Een alledaags leven in een vervallen stad. Een analyse naar de vrouw in vroeg negentiende-eeuws Amsterdam door de ogen van Gerrit Lamberts.

Konings onderzoekt in zijn scriptie de geletterdheid in de dorpen Puttershoek, Heienoord in de Krimpenerwaard en Barendrecht op het eiland IJsselmonde. Over de alfabetiseringsgraad in de grotere Hollandse steden en het Noorderkwartier is eind 20ste eeuw het nodige onderzoek gedaan, maar over de plattelandsgebieden is veel minder bekend. Voordat hij aan zijn analyse begint, geeft Konings een informatieve beschrijving van de onderwijspraktijk in de Republiek in de 17de en vooral 18de eeuw.

Aan de hand van trouwakten, boedelinventarissen en VOC-monsterrollen afkomstig uit deze drie dorpen is gereconstrueerd welk deel van de bevolking goed, enigszins of nauwelijks kon lezen en schrijven. Een voorbeeld is de analyse van handtekeningen van dezelfde personen in verschillende jaren. Op basis van dit gevarieerde bronnenmateriaal trekt Konings interessante conclusies. Bijvoorbeeld dat mensen die op enig moment goed (overtuigend) konden schrijven, dat ook bleven doen. Daarnaast weet hij aannemelijk te maken dat de handtekeningen uit Heinenoord de kwaliteit van de plaatselijke schoolmeesters reflecteren. Consistent onderwijs, aldus de auteur, is de sleutel tot geletterdheid. Deze constatering heeft nog niets aan geldigheid verloren, getuige de huidige teruglopende schrijf- en leesvaardigheid onder Nederlandse jongeren. In het algemeen diende geletterdheid in de regio Rijnmond een functioneel doel: voor het vinden van een betere huwelijkspartner, ter ondersteuning van het beroep, om (familie)zaken af te handelen en voor het lezen van stichtelijke teksten.

Met Pen, papier en polderdorpen heeft Konings een klassiek meesterwerkje afgeleverd. Klassiek vanwege het onderzoeksobject, namelijk het Hollandse platteland in de vroegmoderne tijd. Een meesterwerkje vanwege de inventieve manier waarop hij een breed scala aan bronnen heeft gebruikt voor zijn analyse én vanwege de conclusies die hij op basis van zijn onderzoek durft te trekken. De jury is heel ingenomen met dit rijkgeschakeerde werkstuk, dat geletterdheid in het Rijnmondgebied op vele manieren heeft benaderd. Mocht er een kritische kanttekening gemaakt moeten worden, dan zou het zijn dat het brede palet soms wat ten koste gaat van de focus van de scriptie. Niettemin is de jury onder de indruk van de manier waarop Konings zijn gevarieerde bronnenmateriaal heeft geanalyseerd en van de opbrengsten van dit onderzoek, dat de kennis over het onderwijs en de lees- en schrijfvaardigheid op Hollandse platteland enorm heeft verrijkt. Zo’n indrukwekkend werk kan niet onopgemerkt blijven.

Krisman deed onderzoek naar de alledaagse vrouw in Amsterdam aan de hand van de tekeningen van Gerrit Lamberts. Binnen de scriptie maakte zij mooi gebruik van zowel tekstuele als beeldend materiaal. Haar analyse laat zien dat er veel kennis verkregen kan worden over de negentiende-eeuwse vrouw op basis van de tekeningen van Lamberts. Deze bevatten namelijk inzichten in uiterlijke kenmerken van de vrouw in combinatie met de locatie waar ze zich bevinden en achtergrondinformatie over Amsterdam en de alledaagse vrouw.

De jury wil beide winnaars van harte feliciteren!

Romy Beck, Marieke Dwarswaard, Jaap de Haan en Christiaan Veldman